Μαγγελάνος, Φερδινάνδος

(Σαμπρόσα, Πορτογαλία 1480 – νήσος Μάταμ, Φιλιππίνες 1521). Εξελληνισμένος τύπος του ονόματος του Πορτογάλου θαλασσοπόρου Φερνάντο ντε Μαγκαλάες (πορτογαλ. Fernao de Magalhγes, ισπαν. Fernando de Magallanes). Αφού ταξίδεψε για πολλά χρόνια στη Μεσόγειο και στον Ινδικό ωκεανό, κατηγορήθηκε –αβάσιμα, όπως αποδείχτηκε αργότερα– ότι ιδιοποιήθηκε ένα μέρος από τα λάφυρα που άρπαξαν οι Πορτογάλοι από τον σουλτάνο του Μαρόκου, και αναγκάστηκε να ιδιωτεύσει· τότε του δόθηκε η ευκαιρία να επιδοθεί στη μελέτη της ναυτικής επιστήμης και της κοσμογραφίας. Καρπός των μελετών του υπήρξε η πεποίθηση ότι στα νησιά Μολούκες, απ’ όπου προερχόταν το μεγαλύτερο μέρος των μπαχαρικών που προορίζονταν για το ευρωπαϊκό εμπόριο, θα μπορούσε κανείς να φτάσει πιο γρήγορα διαπλέοντας τον Ατλαντικό, προς τα ΝΔ, παρακάμπτοντας το νότιο άκρο (που δεν είχε ακόμα εξερευνηθεί) της αμερικανικής ηπείρου και διασχίζοντας τη θάλασσα που χωρίζει την Ασία από την Αμερική, η οποία είχε ανακαλυφθεί πριν από λίγες δεκαετίες. Το σχέδιο του εγχειρήματος αυτού δεν έγινε δεκτό από τον βασιλιά της Πορτογαλίας, στον οποίο είχε απευθυνθεί αρχικά ο Μ. αλλά από τον Κάρολο Ε’ της Ισπανίας, που επιθυμούσε να εξακριβώσει αν πράγματι οι Μολούκες βρίσκονταν στον χώρο της ισπανικής επιρροής, δηλαδή στα Α του αντιμεσημβρινού της raya, της γραμμής που είχε χαράξει ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ και είχε αναγνωρίσει η συνθήκη της Τορντεσίγιας για τον καθορισμό σε σφαίρες δράσης της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1519 η αποστολή, που τη συγκροτούσαν πέντε πλοία, τα Τρινιντάντ, Σαν Αντόνιο, Βικτόρια, Κονθεπθιόν και Σαντιάγκο, με χωρητικότητα που κυμαινόταν από 75 (Σαντιάγκο) έως 140 τόνους (Σαν Αντόνιο) και με πλήρωμα συνολικά 265 αντρών, απέπλευσε από το ισπανικό λιμάνι της Σανλούκαρ ντε Μπαραμέδα. Ο Μ. πλησίασε στους Κανάριους νήσους, πέρασε στα ανοιχτά του Πράσινου Ακρωτηρίου και έφτασε στις ακτές της Βραζιλίας και μετά της Αργεντινής, τις οποίες παρέπλευσε έως τον Ρίο ντε λα Πλάτα (10 Ιανουαρίου 1520). Μετά τον πολύ βαρύ χειμώνα, που πέρασε στις ακτές της σημερινής νοτιοανατολικής Αργεντινής, ο Μ. ανοίχτηκε πάλι στο πέλαγος αντιμετωπίζοντας μεγάλες δυσκολίες, στις οποίες προστέθηκε και η απειθαρχία των πληρωμάτων. Μετά την απώλεια του Σαντιάγκο, ο Μ. συνέχισε το ταξίδι του μέσω του πορθμού που ο ίδιος είχε ανακαλύψει και ο οποίος αργότερα πήρε το όνομά του. Το Σαν Αντόνιο στασίασε εκεί και άλλαξε κατεύθυνση ακολουθώντας μια δευτερεύουσα διακλάδωση του πορθμού· από τότε δεν ακούστηκε τίποτα πια γι’ αυτό. Στις 28 Νοεμβρίου 1520, αφού είχε ταξιδέψει παραπάνω από έναν χρόνο, ο Μ. περνούσε τον πορθμό και έμπαινε στον μεγάλο ωκεανό, τον οποίο ονόμασε Ειρηνικό, επειδή –σύμφωνα με την παράδοση– τον βρήκε εξαιρετικά ήσυχο στη διάρκεια του διάπλου του (του πρώτου που πραγματοποιούσε Ευρωπαίος). Το ταξίδι όμως, που ευνοήθηκε από τα θαλάσσια ρεύματα και από τους αληγείς νοτιοανατολικούς ανέμους, δοκιμάστηκε από ασθένειες και από αρκετούς θανάτους. Στις 6 Μαρτίου 1521 ο Μ. έφτασε στη νήσο Γκουάμ του αρχιπελάγους των Μαριάνων, δηλαδή σε γεωγραφικό πλάτος σημαντικά βορειότερο συγκριτικά με το πλάτος των Μολούκων· ύστερα από μια σύντομη παραμονή εκεί ο Μ. κατεύθυνε τα πλοία του προς τις Φιλιππίνες, αρχίζοντας την κατάκτησή τους για λογαριασμό του βασιλιά της Ισπανίας· αλλά στις 27 Απριλίου 1521 τον σκότωσαν ιθαγενείς στο μικρό νησί Μάταμ. Μετά τον θάνατό του τη διοίκηση της αποστολής ανέλαβε ο Ισπανός Χουάν Σεμπαστιάν Ελκάνο, ο οποίος πυρπόλησε το Κονθεπθιόν, που είχε πάθει αβαρίες και είχε μείνει σχεδόν χωρίς πλήρωμα. Τα δύο πλοία που απέμειναν έφτασαν τελικά στις Μολούκες στις 8 Νοεμβρίου 1521. Το Τρινιντάντ έφυγε ξανά με την πρόθεση να περάσει πάλι τον Ειρηνικό· προσέγγισε στις Μαριάνες, αλλά επέστρεψε στις Μολούκες, όπου καταστράφηκε από πορτογαλικά πλοία. Το Βικτόρια, το μοναδικό πλοίο της αποστολής που απέμεινε, αναχώρησε από τις Μολούκες στις 21 Δεκεμβρίου 1521, διέσχισε τη θάλασσα της Μπάντα, προσέγγισε το Τιμόρ και κατευθύνθηκε προς τα ΝΔ για να διασχίσει τον Ινδικό ωκεανό και να αποφύγει τα πλοία των Πορτογάλων, που έλεγχαν τις ασιατικές και τις αφρικανικές ακτές. Παρέκαμψε το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας και έφτασε χωρίς κινδύνους στα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, όπου οι 13 από τους 31 ναυτικούς που είχαν επιζήσει βγήκαν στην ξηρά για να αναζητήσουν νερό και τρόφιμα, αλλά τους αιχμαλώτισαν οι Πορτογάλοι. Αυτοί που γλίτωσαν έφτασαν στο Σανλούκαρ ντε Μπαραμέδα στις 6 Σεπτεμβρίου 1522. Έτσι, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, είχε πραγματοποιηθεί ο περίπλους της υδρογείου. Όσοι επέζησαν άφησαν διάφορες περιγραφές για το ταξίδι, από τις οποίες ήταν περίφημη εκείνη του Αντόνιο Πιγκαφέτο από τη Βιτσέντζα. Προσωπογραφία του Μαγγελάνου, του μεγάλου θαλασσοπόρου που πέρασε πρώτος τον πορθμό που έχει το όνομά του (Συλλογή Τζοβιάνα, Κόμο).